Verðbólga er margslungið fyrirbæri sem oftast á sér margar mismunandi orsakir, stundum aukna eftirspurn en stundum hækkun kostnaðar. Í þessari grein skoða ég þróun verðbólgu hér á landi og í viðskiptalöndum Íslands með aðstoð ársfjórðungslegra gagna í gagnagrunni QMM, þjóðhagslíkani Seðlabanka Íslands (SÍ) og þjóðhagstölum frá Hagstofunni. Það er margt líkt með verðbólguþróuninni hér og í viðskiptalöndunum á síðustu árum og umskiptin frá lágri verðbólgu samhliða mjög litlu aðhaldi peningastefnunnar yfir í hratt vaxandi verðbólgu á sér stað á svipuðum tíma og virðast tengd. Sennilega réðu þættir á framboðshliðinni mestu í byrjun. Ég ræði fullyrðingar um hækkun raunlauna umfram vöxt framleiðni og kenningar um hagnaðardrifna verðbólgu. Á síðustu árum hefur hlutdeild rekstrarhagnaðar í vergum þáttatekjum aukist lítillega en ekki þannig að hægt sé að tala um marktæka skýringu á aukningu verðbólgunnar. Í lokin fer ég yfir þróun stýrivaxta og aðhaldsstig peningastefnunnar hér á landi og í viðskiptalöndunum. Þar eru mikil líkindi.

Verðbólga á Íslandi og í viðskiptalöndunum

Allt frá fjármálakreppunni 2008 og fram til ársins 2020 var peningastefna í flestum ríkjum í okkar heimshluta í því hlutverki að auka verðbólgu. Stýrivextir seðlabanka voru mjög lágir vegna hættu á verðhjöðnun. Talið var að vextir við núllið og jafnvel aðeins neðan við núllið, nægðu ekki til að koma í veg fyrir verðhjöðnun og alvarlega kreppu og því var peningamagn í mörgum löndum aukið með miklum kaupum seðlabanka á skuldabréfum. Þeir sem boðuðu að þessar aðgerðir mundu valda verðbólgu reyndust lélegir spámenn og stýrivextir héldust lágir, ekki bara í löndum þar sem slaki …