Ísland stendur á mikilvægum tímamótum í öryggis- og varnarmálum. Alþjóðlegt umhverfi hefur tekið djúpstæðum breytingum á síðustu árum og þær ógnir sem ríki standa frammi fyrir eru ekki lengur bundnar hefðbundnum hernaðarátökum eða vörn landamæra. Þær birtast í margþættri og oft illgreinanlegri mynd – með upplýsingaóreiðu, netárásum, efnahagslegum þrýstingi og kerfisbundnum tilraunum til að grafa undan samfélaginu, innviðum og félagslegri samheldni.[4f1a62] Við þessar aðstæður verða samfélagslegt traust og seigla að lykilþáttum þjóðaröryggis – ekki aðeins til að tryggja framgang lýðræðis heldur einnig til að skapa stöðugt og fyrirsjáanlegt efnahagsumhverfi.

Nýjar vaxandi ógnir – grafið undan trausti

Undanfarin misseri hafa fjölþáttaógnir orðið meira áberandi í umræðunni um leið og netárásum gegn Íslandi hefur fjölgað verulega. Í maí 2023, samhliða leiðtogafundi Evrópuráðsins í Reykjavík, urðu Alþingi og fleiri lykilstofnanir fyrir skipulögðum netárásum frá hópum með tengsl við rússnesk stjórnvöld.[de53aa] Þótt tjónið hafi verið takmarkað sýndi þetta nýjan veruleika: að netárásir eru ekki lengur aðeins tæknileg ógn heldur pólitískt verkfæri – notað til að trufla starfsemi mikilvægra innviða, skapa óöryggi og varpa ljósi á veikleika sem síðar má nýta með skipulegri hætti.

Slíkar árásir, netárásir, eru þó aðeins hin sýnilega birtingarmynd fjölþáttaógna. Minna áberandi og mögulega hættulegri eru aðgerðir sem beinast að upplýsingaumhverfinu sjálfu og þar með samfélaginu í heild. Rússneskir aðilar hafa t.a.m. kerfisbundið dælt áróðri inn í stór málalíkön (LLM) sem móta svör gervigreindarkerfa á mörgum tungumálum – þar á meðal íslensku. Með þeim hætti getur röng eða hlutdræg frásögn smám saman orðið hluti af almennri umræðu, gjarnan án …