Við Sigríður hittumst fyrst í Noregi fyrir aldarfjórðungi þar sem við stunduðum MBA-nám saman í Ósló kringum aldamótin. Reglulega þegar hún kemur til Íslands fáum við okkur kaffi í Norræna húsinu til að halda tengslunum lifandi í raunheimi – þó að netið hjálpi auðvitað til við að halda vinskap yfir hafið. Síðast þegar hún var á landinu hittumst við hins vegar til að taka formlegt viðtal.
Fyrir umgjörð viðtalsins völdum við Bókakaffið á Selfossi þegar mildur febrúar vetur lá yfir Suðurlandi þar sem við vorum á ferð hvort í sína áttina og ég bað Siggu fyrst að segja mér, og lesendum frá því hver hún væri.
Já, hver er Sigríður Þormóðsdóttir – hún er nú bara sveitastelpa úr Flóanum.
Hvernig stóð þá á því að þú varðst yfirmaður nýsköpunar í landbúnaði, sjávarútvegi og skógrækt í Noregi – og það fyrir tuttugu árum síðan?
Ég lærði líffræði við Háskóla Íslands en fór síðan í MBA-námið í Ósló af því á þeim tíma var ekki farið að kenna MBA hér á Íslandi. Ég hafði unnið við gæðamál og vildi bæta við mig alþjóðlegu stjórnunarnámi sem var vandað og gott og endaði því hjá BI í Ósló.
Eftir námið kom ég aðeins aftur heim og varð gæðastjóri en Noregur kallaði alltaf í mig og þegar ég fékk tækifæri til að starfa hjá Norrænu nýsköpunarmiðstöðinni (Nordic Innovation) sem heyrir undir Norrænu ráðherranefndina og var staðsett í Ósló þá stökk ég til og flutti aftur út.
Þar tók ég frumkvæðið að því að styrkja fyrirtæki sem þróuðu tæknilausnir í tengslum við tæknihlið frumatvinnugreinanna, sérstaklega innan sjávarútvegsins.
Það var svo í gegnum þetta starf að ég kynntist Innovasjon Norge (norsku nýsköpunarmiðstöðinni). Fyrst í stað vann ég við nýsköpun í sjávarútvegi hjá Innovasjon Norge, enn þegar ákveðið var að slá saman sjávarútvegi, landbúnaði og skógrækt í eina deild tók ég við sem yfirmaður. Þar var ég starfandi sem yfirmaður þar til fyrir þremur árum.
Lífhagkerfið (e. bio economy) var samheiti fyrir (e. bio based industry) og var sú deild sem ég stýrði og var eitt af sex áherslusviðum sem Noregur ætlaði að lifa af til framtíðar. Þetta voru skemmtilegir tímar og gaman að skapa heildrænan ramma fyrir þessar þrjár atvinnugreinar.
Á norsku nýsköpunarmiðstöðinni starfa um 650 starfsmenn en samtals á 11 skrifstofum víðs vegar í Noregi. Útflutningsráð varð hluti af Innovasjon Norge þegar það var stofnað 2003.
Með því að hafa skrifstofur um allt land og í erlendum mörkuðum var hægt að tengja möguleika erlendis við nýsköpun og þróun heima fyrir. Innvoasjon Norge veitir bæði styrki og lán sem kemur sér vel. Þannig er hægt að mæta betur þörfum fyrirtækjanna og fylgja þeim inn í vöxt.
Hverjar voru áherslurnar, bæði almennt í nýsköpunarstörfin og sérstaklega á þínu sviði?
Það var alveg frá byrjun mikil áhersla á það að auka framleiðni og skilvirkni, gera atvinnulífið sjálfbært með nýsköpun, því að nýta betur og koma á réttu hugarfari (e. mindset) þó að lausnir séu mismunandi fyrir hverja starfsgrein.
Á skrifstofunni minni voru ellefu starfsmenn, allir í stefnumótun fyrir sviðið og yfirumsjón þeirra styrkja sem tilheyrðu okkar atvinnugreinum. Síðan voru staðbundnar skrifstofur úti um landið þar sem starfsmenn þekktu atvinnulífið á svæðunum.
Stofnunin var á þessum upphafsárum mínum að fara úr því að vera að bregðast stöðugt við (e. reactive) umsóknum yfir í að vera framsækin (e. proactive) og leita að fyrirtækjum sem höfðu áhuga og getu til nýsköpunar og þróunar, koma nýsköpun áfram til hagsbóta fyrir atvinnulífið og þjóðarhag. Markmið okkar var alltaf að vera góður mótaðili fyrir fyrirtækin, veita ráðgjöf og stuðning til viðbótar fjárhagslegri aðstoð. Það var mikill styrkur að samtalið og afgreiðslan átti sér stað í heimabyggð fyrirtækisins. Þar var unnið með fyrirtækjunum yfir lengri tíma og reynt að einfalda aðgengi að stuðningi. Minnka skriffinnskuna.
Hvernig myndirðu segja að þetta hafi gengið?
Við vitum að þetta gekk mjög vel og áhrifin af starfi okkar voru góð. Nýsköpunarmiðstöðin var alltaf mæld út frá áhrifum. Þá voru mælikvarðar þróaðir með hagstofunni norsku. Til þess að vita hvað væri að koma út úr öllum þeim fjármunum sem settir eru árlega í nýsköpun.
Stofnunin biður svo viðskiptavinina árlega um að meta mikilvægi þeirrar aðstoðar sem þeir fengu. En hjá hagstofunni er síðan mældur árangur fyrirtækjanna, út frá stærð og hraða vaxtarins, sem er síðan borinn saman við önnur fyrirtæki sem ekki fengu styrk og þannig vitum við að starf okkar skilaði sér.
Fleiri góðir sprotar þurfa alltaf að koma fram, ekki bara og alls ekki einvörðungu til að lifa af heldur eiga fyrirtækin sem njóta þjónustu nýsköpunarmiðstöðvarinnar að sýna sig vaxa hraðar og þau eiga að vaxa hraðar en samanburðarfyrirtækin. Þannig eru þeir fjármunir sem hið opinbera setur í nýsköpunina metnir og réttlættir.
Samtal stofnunarinnar við ráðuneytin sem setja stefnur er síðan einnig mikilvægt. Þannig að nýsköpunarmiðstöðin styður ráðuneytin í sínu starfi. Fjármunirnir komu frá nokkrum ólíkum ráðuneytum fyrir mismunandi áherslur og pólitísk markmið, sem síðan er unnið að ópólitískt hjá okkur í sjálfstæðri stofnun. Nýsköpunarmiðstöðin fær fjármagn frá mismunandi ráðuneytum fyrir mismunandi verkefni á sviði mismunandi greina, atvinnugreina, svæða og annarra áherslna.
Innovasjon Noreg aðstoðar einnig fyrirtækin við að sækja í sjóði Evrópusambandsins. Það hefur skilað sér í að þeim norsku fyrirtækjum fjölgar sem fá Evrópustyrki.
En hvernig stóð síðan á því að þú fórst frá nýsköpun og yfir til staðlagerðar? Í þínu núverandi starfi fyrir norska staðlaráðið – varstu orðin leið á nýsköpun?
Nei, alls ekki. En eftir 17 ára starf við fjármögnun nýsköpunar og þróunar í atvinnulífinu, sérstaklega á sviði líftækninnar, þá var ég aftur tilbúin að söðla um. Eins og þegar ég fór úr gæðamálunum yfir í nýsköpunina.
Hvernig það hangir saman er einfaldlega að það eru mjög mikil tengsl nú orðið á milli regluverksins sem er að koma frá Evrópu og nýsköpunarumhverfisins.
Evrópusambandið er farið að vinna að umhverfismálum og stofnanirnar sem setja reglur eru farnar að biðja um staðla til þess að innleiða sínar reglugerðir, tillögur eða umbætur og þannig finna nýjar lausnir á vandanum sem við öll erum að glíma við og reyna að leysa.
Klassískur Akkilesarhæll nýsköpunar er einmitt vandinn við að skala upp lausnir til að þær verði hagkvæmar þegar ekki er til staðar nægilega stór markaður þannig að tekjustreymið beri uppi lífvænleg fyrirtæki.
Evrópusambandið er nú ítrekað farið að búa til nýja markaði fyrir afurðir nýsköpunar, meðal annars á sviði umhverfislausna, hreinlega með því að innleiða nýjar reglur m.a. í gegnum staðla. Þannig næst árangur á sviði umhverfismálanna og reglugerðarumhverfið verður styðjandi en ekki íþyngjandi.
Dæmi sem Sigríður tekur af nýlegri reynslu er plastumbúðir til að gera þær umhverfisvænni. Þá eru núsettir staðlar um hönnun sem auðveldar endurvinnslu og kröfur um íblöndun á endurunnu hráefni.Þannig verðurtil markaður fyrir endurunnið efni.
Þannig gera staðlarnir og reglurnar orðið að forsendu þess aðnýsköpun blómstri og framleiðsla nýsköpunarfyrirtækja verðibetur tekjuberandi, sem er umhverfisvænni en hefðbundinframleiðsla var.
Það er mikilvægt að hætta að tala bara um tæki og tækni en þess í stað að tala frekar um lausnir.
En eru þá allir ánægðir með reglugerðir sem koma frá Evrópusambandinu í Noregi? Og staðlana sem settir eru vegna þeirra reglna?
Það er líka fussað og sveiað yfir plasttöppum í Noregi. Það er verið að vinna að því að breyta svo miklu vegna umhverfismálanna að það verður skemmtilega hlægilegt hve mikla athygli sum lítilvæg mál fá. Allir vilja held ég losna við plastefnin úr umhverfinu sem flestir vita nú að valda miklum skaða, sérstaklega smáu agnirnar.
Eru Norðmenn og Íslendingar jafnmiklir uppfinningamenn?
Ég held að nýsköpunin sé alls staðar. Spurningin er hvernig hún þrífst og hvernig hún getur blómstrað. Mikilvægast er að sem flestir þekki sem mest varðandi allt viðskiptaumhverfi nýsköpunarinnar svo fólk þori að koma fram með hugmyndir. Eins þarf fólkið sem vinnur við að styðja við nýsköpunina að þekkja vel þarfir atvinnulífsins. Það á við um bæði þá sem starfa hjá hinu opinbera við að stuðla að nýsköpuninni en einnig þá sem starfa í atvinnulífinu sjálfu og síðan þau sem eru með nýjar hugmyndir, hvort sem það er fólk nýkomið úr skóla, fólk af gólfinu í framleiðslufyrirtækjunum eða fólk sem er að huga að því að minnka vinnu og taka út eftirlaun. Nýsköpunin getur komið fram hvar sem er.
Hvernig náðuð þið hinum góða árangri í Noregi? Er það vegna olíugróðans margumtalaða eða hvað? Eru settir miklu meiri fjármunir í nýsköpunarstuðning í Noregi en hjá hinum Norðurlöndunum?
Nei, þetta er ekki vegna þess að verið sé að ausa meiri fjármunum í nýsköpun hjá Norðmönnum heldur en öðrum. Þótt það sé aðeins mismunandi eftir sviðum og samanburður stundum erfiður.
Lykilatriðið er horfa á áhrifin af aðgerðunum. Ekki að telja aðgerðirnar eða fjölda. Gæði er eitt en eins og við öll vitum sem störfum í nýsköpun þá þarf að fá að mistakast og það gengur ekki allt upp. En við verðum að vita hvers vegna. Það er ekki magnið í fjölda umsókna eða sem hæstar fjárhæðir heldur það hverjar eru afleiðingar af aðgerðunum sem farið er í á sviði nýsköpunarinnar.
Til þess þarf að fá óháð mat. Það er mælt af hagstofunni út frá ársreikningum fyrirtækjanna hvernig gengur hjá þeim sem fá stuðning. Nýsköpunarmiðstöðin lætur hagstofuna fá lista yfir fyrirtækin sem fá fjármagn til þess að meta þau í samanburði við önnur svipuð fyrirtæki sem ekki hafa fengið stuðning.
Viðskiptaáætlanirnar eru orðnar straumlínulagaðar og forsenda þess að koma og fá þjónustu nýsköpunarmiðstöðvar. Lykilatriðið er þó alltaf, hvar verður virðissköpunin og hvernig er tekjustreymið myndað? Það er þar sem stuðningurinn og ráðgjöfin fer í mestum mæli.
Það þarf að sjá til þess að fjármunirnir nýtist á sem bestan hátt og að hið opinbera sé að styrkja réttu fyrirtækin eða aðilana en til þess þarf góð verkfæri og samtal milli fyrirtækjanna og þeirra sem eru að veita stuðninginn.
Lokaspurning – ef þú mættir ráða og kannski verða ráðherra nýsköpunarmála í afleysingum – hvernig myndir þú láta geirann þróast hérlendis nú um stundir?
Fyrsta mál væri að setja sig vel inn í hlutina. Hvort sem það er vegna þess að hafa verið lengi í burtu frá landinu, eða þegar komið er að málaflokknum með nýjum og ferskum augum – í nýju starfi.
Síðan er aðalatriði að taka ákvörðun ávallt byggða á grundvelli þekkingar. Það verður að liggja þekking að baki hverri ákvörðun sem tekin er með útdeilingu opinbers fjármagns og til þess að stuðla að breytingum í samfélaginu.
Þriðja atriðið er að nálgast hlutina, málaflokkinn, alltaf heildrænt – þannig að allir sem koma að málum viti hver það er sem gerir hvað. Svo að ekki verði til óþarfa botnlangar eða marghöfða þursar.
Loks er það að horfa alltaf, í öllum aðgerðum og ákvörðunum, á þau áhrif sem nást. Hugsanlega þarf þá að setja upp kerfi til að mæla áhrifin ef þau eru ekki til staðar. Allir verða að vita hvað það er sem er að hafa áhrif – sérstaklega í málefnum nýsköpunar! Það verðum við alltaf að vita, bæði gagnvart þeim sem við erum að styrkja, en ekki síður gagnvart almenningi og stjórnvöldum, sem eru þau sem veita fjármununum til nýsköpunarinnar. Samfélaginu til heilla.
Sigríður treystir sér ekki til að velja út tiltekna geira eða atvinnugreinar, að svo komnu máli. Hún sér þó tækifæri til að efla skrifstofur úti um landið til þess að vera nálægt atvinnulífinu og nýjum sprotum. Samhæfa þarf samt kerfin miðlægt, svo ekki sé verið að finna upp hjólið úti um allt. Kerfin eiga að vera til þess að þjóna verkefnunum og nýsköpuninni en ekki til þess að telja magn. Loks vill hún ítreka einn punkt að lokum sem mikilvægt er að muna:
Nýsköpun er ekki bara atvinnuþróun, heldur ekki síður samfélagsþróun. Það kallar á að unnið sé saman, bæði á milli stjórnsýslustiga og þvert á ráðuneyti.
Hér eru tenglar í þá helstu aðila sem mynda stuðningsumhverfið í Noregi og styrkja við nýsköpun og þróun um allt land, fyrir þá lesendur sem vilja kafa dýpra í efnið:
https://www.innovasjonnorge.no/
